Genç ilçesinde gezilecek birçok tarihi yer bulunmaktadır. Sebeterias Kalesi ve Kral Kızı Kalesi, bölgenin zengin Urartu ve Pers dönemine ait önemli kalelerindendir. Ayrıca, Devedüz Tepesi Yamaç Yerleşimi ve Şehittepe Yerleşim Alanı gibi arkeolojik alanlar, tarih öncesi yaşam hakkında bilgi verir.
Bunların yanı sıra Genç Kümbeti ve Kuba Kümbeti gibi taş işçiliğiyle öne çıkan mezar yapıları da görülmeye değerdir. Kaldibi Kale Kalıntısı ve Kalıntılar Höyüğü, bölgenin savunma ve yerleşim tarihine ışık tutar. Bu alanlar, tarih ve kültür meraklıları için zengin keşif noktalarıdır.
1. Sebeterias Kalesi
Sebeterias Kalesi, Urartular döneminde inşa edilmiş ve Murat Vadisi üzerinde yer almaktadır. Bingöl’e yaklaşık 18 kilometre uzaklıktadır ve Urartu Kralı Menuas tarafından Bingöl yaylalarını kontrol etmek amacıyla yapılmış Bingöl’ün üç önemli kalesinden biridir. Kale, Palu şehrinin eski adı olan Şebeteriyaş döneminde inşa edilmiş olup, yakınlardaki Kral Kızı Kalesi ile benzer mimari özelliklere sahiptir.
Kale, Murat Çayı’nın kuzeybatısında bulunur ve nehir kalenin doğusundan akar. Nehrin aşındırması sonucu kalenin üçte ikisi zarar görmüş ve bazı kuleleri nehre düşmüştür. Yapıda sadece birkaç duvar kalıntısı ve moloz taşları kalmıştır. Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde burcun büyük taşlardan beşgen şekilde yapıldığı belirtilmiştir. Kale, zorlu antitoros geçidinde yer alır ve Güneydoğu Anadolu’yu Doğu Anadolu’ya bağlayan önemli bir yol üzerinde bulunması nedeniyle küçük bir karakol işlevi görmüştür.
2. Kral Kızı Kalesi
Kral Kızı Kalesi, Genç ilçesinin yaklaşık 2-3 km doğusunda, bir tepe üzerine kuruludur. Tarihi kaynaklarda “Dara Hini” veya “Dare Hindir Kelie” olarak anılan kale, yöre halkı tarafından “Dara Hindir Kella” yani “Dara’nın Çeşmesi” olarak isimlendirilir. Rivayetlere göre, M.Ö. 7. yüzyılda Pers Hükümdarı Daranın kızı için yaptırılmıştır. Aynı zamanda Genç Kalesi olarak da bilinir ve ilçenin ismini buradan aldığı kabul edilir.
Bazı kaynaklarda ise Akkoyunlu Uzun Hasan’ın, Trabzon Rum İmparatoru’nun kızı Despina (ya da Theodora) ile evlendiğinde bu kaleyi onun için yaptırdığı belirtilir. Kale, dört tarafı çayla çevrili olup sadece doğusunda bir geçit bulunur. Günümüzde kalede birkaç duvar kalıntısı ve moloz taş yığınları gözlemlenmektedir. Bu özellikleriyle tarihi ve stratejik öneme sahip bir yapıdır.
3. Devedüz Tepesi Yamaç Yerleşimi
Bu yerleşim alanı, erken dönem yaşam izleri açısından büyük önem taşımaktadır. Yüzeyde tespit edilen seramik parçaları, tarih öncesi dönemlere işaret eder. Yamaç yapısı ve coğrafi konumu, bölgenin hem savunma hem de yaşam açısından tercih edildiğini gösterir. Arkeolojik kazılarla daha fazla bilgi edinilmesi mümkündür.
4. Genç Kümbeti (Kümbet-1)
Genç Kümbeti (Kümbet-1) Taş işçiliği ve süslemeleri öne çıkan detaylardandır. Yapı, dini ve kültürel yaşama dair önemli ipuçları vermektedir. Bölgedeki benzer örneklerle karşılaştırıldığında özgün özelliklere sahiptir ve korunması gereken bir değerdir.
5. Kaldibi Kale Kalıntısı
Geçmişte bölgeyi korumak ve denetlemek amacıyla inşa edilen bir savunma yapısıdır. Günümüzde sadece temel izleri ve bazı duvar kalıntıları görülebilir. Doğal çevresiyle uyumlu bir yapıya sahiptir. Yerleşim ve geçiş güzergâhları üzerinde olması, tarihî önemini artırmaktadır. Arkeolojik kazılara açıktır.
6. Kral Kızı Kalesi
Yüksek bir noktada konumlanan bu yapı, geniş bir görüş alanına sahiptir. Bölge savunmasında etkin bir rol oynamıştır. Yapının kalıntıları, mimari detayları ve kullanılan malzemeler, askeri amaçlı kullanıldığını göstermektedir. Tarihi ve kültürel açıdan büyük değer taşır.
7. Şehittepe Yerleşim Alanı
Farklı dönemlerde kullanıldığı anlaşılan çok katmanlı bir yerleşim alanıdır. Yüzeydeki seramik ve yapı izleri, uzun süreli bir yaşamı işaret eder. Yerleşim düzeni ve kalıntılar, bölgenin tarihî sürecine ışık tutmaktadır. Araştırma ve koruma çalışmalarıyla daha fazla bilgi elde edilebilir.
8. Kalıntılar Höyüğü
Bu höyük, farklı zaman dilimlerine ait kültürel katmanlar içermektedir. Yüzeyde görülen kalıntılar, uzun süreli yerleşimi destekler niteliktedir. Höyükte bulunan buluntular, bölgenin tarih öncesi dönemden itibaren yerleşim gördüğünü gösterir. Arkeolojik açıdan değerlidir ve korunması önemlidir.
9. Kuba Kümbeti (Kümbet-2)
Mimari yapısıyla dikkat çeken bu mezar anıtı, dönemin estetik anlayışını yansıtır. Taş işçiliği oldukça özenlidir. Dini yapı geleneğinin izlerini taşıyan bu kümbet, kültürel miras açısından önemli bir örnektir. Mimari özellikleri korunmuş ve dikkatle işlenmiştir.
